ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ

Όροι της Βυζαντινής εποχής

• Αλληλέγγυον: Κατά τον 10ο αιώνα, ο αγώνας κατά των δυνατών υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πλευρές της  εσωτερικής πολιτικής των Μακεδόνων. Το μεγαλύτερο πλήγμα ήταν το αλληλέγγυον, νόμος που υποχρέωνε τους εύπορους γείτονες να καταβάλουν τους φόρους των φτωχών αγροτών της κοινότητας.
• Εγίρα: Είναι το έτος  αποδημίας του Μωάμεθ, από τη Μέκκα στη Μεδίνα, θεωρείται επίσης η αρχή της ισλαμικής κυριαρχίας και αποτελεί αφετηρία του χρονολογικού συστήματος των Αράβων.
• Τελετή της περιβολής: Είναι η επίσημη αναγνώριση ενός άρχοντα ως υποτελούς ενός άλλου ισχυρότερου, στα χρόνια της φεουδαρχίας.
• Στρατιωτόπια: Είναι τα κτήματα, που παραχωρούνταν στους στρατιώτες-αγρότες, κοντά στα σύνορα της πρωτεύουσας, και από τα έσοδα των οποίων εξασφάλιζαν και συντηρούσαν τον εξοπλισμό τους και το άλογό τους. Το κτήμα και η υποχρέωση για στρατιωτική υπηρεσία μεταβιβάζονταν απ΄ τον πατέρα στον πρωτότοκο γιό.
• Σκλαβηνίες: Δημιουργήθηκαν αρχές του 7ου αιώνα,  όταν Σλάβοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα σε εδάφη της σημερινής Ελλάδας. Ήταν δηλαδή, αυτόνομες νησίδες σλαβικού πληθυσμού σκορπισμένες ανάμεσα σε ντόπιους. Στη διάρκεια του 9ου αιώνα, οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν ΒΔ της χερσονήσου του Αίμου, εξελίχθηκαν στα πρώτα κρατίδια Σέρβων και Κροατών. Η ύπαρξη και η ανάπτυξη αυτών των κρατιδίων, διευκόλυνε τον εκχριστιανισμό των δύο λαών επί Βασιλείου Α΄. Οι σκλαβηνίες που βρίσκονταν νότια της χερσονήσου του Αίμου, άρχισαν να ενσωματώνονται στη θεματική διοίκηση του Βυζαντίου. Αρχικά οι σκλαβηνίες ήταν ημιαυτόνομες και πλήρωναν φόρο υποτέλειας.
• Δυνατοί: Ήταν πλούσιοι, συνήθως, ανώτεροι αξιωματούχοι του κράτους ή της εκκλησίας, που χρησιμοποιούσαν την επιρροή τους για να ασκήσουν πίεση στους ανθρώπους της κατώτερης τάξης, πένητες, όπως τους χαρακτηρίζει το κείμενο της Νεαράς (8ος αιώνας).
• Διανομή της Ρωμανίας: Είναι η συμφωνία διανομής της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, που συνυπέγραψαν οι σταυροφόροι με τους Βενετούς το Μάρτιο του 1204.
• Θεοκρατικό κράτος των Αράβων: Ταύτιση της θρησκευτικής κοινότητας με το κράτος. Το κοράνιο δεν καθορίζει μόνο την θρησκευτική συμπεριφορά των πιστών, αλλά και τα καθήκοντα και τους νόμους που πρέπει να τηρούνται από τους πολίτες, τους υπαλλήλους, τους κυβερνώντες. Όποιος τους παραβίαζε, δικάζονταν από τον Καδή ή Μουφτή βάσει του Κορανίου. Η θρησκευτική δικαιοσύνη δεν διαχωριζόταν από την κοσμική. Ο ανώτατος άρχοντας είναι ταυτόχρονα θρησκευτικός και κοσμικός ηγέτης.
• Καπνικός φόρος: Είναι ένα από τα τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα του Νικηφόρου Α΄, αρχές 9ου αιώνα, που απέβλεπε στην ανόρθωση της οικονομίας, το οποίο επιβαλλόταν σε κάθε σπίτι που κάπνιζε αλλά και στους πάροικους, τους εξαρτημένους γεωργούς, των μονών και των ναών, καθώς και των πολυάριθμων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων.
• Πάροικοι: Στην βυζαντινή κοινωνία, τον 10ο αιώνα, η δημιουργία μιας νέας αριστοκρατίας οδήγησε πολλούς μικροκαλλιεργητές, φορτωμένους από φόρους, να γίνουν πάροικοι, δηλαδή εξαρτημένοι αγρότες. 
• Σύνοδος Φερράρας-Φλωρεντίας: Στη σύνοδο αυτή ο Ιωάννης Η΄, δέχθηκε την πλήρη υποταγή της Ορθόδοξης στην Καθολική Εκκλησία (1438-1439).
• Ιερός πόλεμος (τζιχάντ):Η υποχρέωση των πιστών να διαδώσουν, με το σπαθί, τη θρησκεία τους στους απίστους. Οι μάρτυρες της πίστης εξασφάλιζαν μια θέση στον Παράδεισο. Η πίστη αυτή των μουσουλμάνων, υπήρξε σημαντικός παράγοντας της ραγδαίας εξάπλωσης του Ισλάμ.
• Πρώτο Σχίσμα: Η τελική απόρριψη του δόγματος, ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Υιό (filioque),στη σύνοδο του 867 και ο αναθεματισμός του πάπα Νικόλαου.
• Λογοθέτης του Γενικού: Αξίωμα που δημιουργήθηκε τον 7ο αιώνα, με κύρια αρμοδιότητα τον έλεγχο των οικονομικών της αυτοκρατορίας.
• Λογοθέτης του Δρόμου:  Ανώτατο βυζαντινό αξίωμα που δημιουργήθηκε τον 7ο αιώνα, με κύρια αρμοδιότητα τη συντήρηση του οδικού δικτύου, τις μετακινήσεις στη βυζαντινή επικράτεια, και κατ΄ επέκταση τις μετακινήσεις πρεσβευτών, τη διπλωματία και την εξωτερική πολιτική.
• Ισλάμ: Μια νέα θρησκεία, που ίδρυσε ο Μωάμεθ, με πολλά δάνεια από την Χριστιανική και την Ιουδαϊκή θρησκεία. Ο Μωάμεθ άρχισε να διδάσκει το Ισλάμ το 613, κατηγορώντας τους συμπατριώτες του, ως ειδωλολάτρες.
• Θέματα: Δημιουργήθηκαν τον 7ο αιώνα με σκοπό την αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση του κράτους. Αρχικά ήταν στρατιωτικές μονάδες, μετακινούμενες ανά την επικράτεια. Όταν οι μονάδες αυτές εγκαταστάθηκαν μόνιμα, θέματα, ονομάστηκαν οι περιοχές εγκατάστασής τους, οι οποίες εξελίχθηκαν σε διοικητικές περιφέρειες. Την ανώτατη στρατιωτική και πολιτική εξουσία του θέματος, ασκούσε ο στρατηγός. Τα πρώτα θέματα οργανώθηκαν στη Μ.Ασία, μέσα του 7ου αιώνα. Αργότερα, ο θεσμός των θεμάτων, που θα  αποτελούσε τη βάση της οργάνωσης του Μεσοβυζαντινού κράτους, θα επεκτείνονταν και στη Βαλκανική χερσόνησο.
• Γλαγολιτικό αλφάβητο: Ονομάστηκε έτσι το αλφαβητικό σύστημα που επινόησε ο Κωνσταντίνος -Κύρριλος, στο οποίο γράφτηκαν τα αρχαιότερα έργα της σλαβικής γραμματείας (9ος αιώνας), και στο οποίο στηρίχθηκε η ελληνική γραφή. Το γλαγολιτικό αλφάβητο, ονομάστηκε πιθανότατα έτσι από το τέταρτο γράμμα του (Γ), που είχε την ονομασία γλάγολ.
• Φεουδάρχης: Τίτλος, που σημαίνει άρχοντας, στην κοινωνία του ευρωπαϊκού μεσαίωνα (8ος-11ος αιώνας).Οι φεουδάρχες είχαν πολιτική και οικονομική δύναμη, που σε τοπικό επίπεδο τους εξασφάλιζε το φέουδο. Ακόμη, χάρη στην οικονομική και πολιτική τους ισχύ, ο στρατός τέθηκε, αργότερα, υπό την ηγεσία τους και μεταβλήθηκε σε φεουδαρχικό.
• Φέουδο: Ονομαζόταν η γη που παραχωρούνταν, την περίοδο της φεουδαρχίας (8^ος-11^ος  αιώνας), στους βασάλους, από τους ανώτερους άρχοντες, με αντάλλαγμα πίστη, υποτέλεια και διάφορες υπηρεσίες.
• Χαλίφης: Ο τοποτηρητής του Μωάμεθ, ο οποίος ανέλαβε τη διακυβέρνηση της κοινωνίας μετά το θάνατο του Μωάμεθ (632).Συγχρόνως ήταν και θρησκευτικό πρότυπο για τους πιστούς, αλλά και αρχηγός του κράτους, που στο πρόσωπό του συγκέντρωνε όλη την κοσμική και πολιτική εξουσία. Ήταν, ακόμη, υπεύθυνος για την τήρηση των εντολών του κορανιού.
• Σταυροφορίες: Ονομάστηκαν, οι εκστρατείες των χριστιανικών εθνών της Δύσης, από το τέλος του 11ου μέχρι το τέλος του 13ου αιώνα, για την απελευθέρωση των Αγίων τόπων. Ο αρχικός σκοπός μετατράπηκε σε ένα απλό πρόσχημα για την οικονομική και θρησκευτική κατάκτηση της Ανατολής. Οι εκστρατείες ονομάστηκαν, έτσι γιατί οι πολεμιστές έφεραν το σημείο του σταυρού στο στήθος.
• Προνοιάριοι: Έτσι ονομάστηκαν οι στρατιωτικοί, στα χρόνια των  Κομνηνών (11^ος-12^ος  αιώνας), στους οποίους ο αυτοκράτορας παραχωρούσε αγροτικές εκτάσεις ή το δικαίωμα είσπραξης φόρων, με αντάλλαγμα την παροχή στρατιωτικής υπηρεσίας (οι παροχές αυτές ονομάζονταν πρόνοιες, δεν αποτελούσαν ιδιοκτησία του προνοιάριου αλλά του κράτους και επομένως ούτε μεταβιβάζονταν, ούτε κληρονομούνταν).Οι προνοιάριοι ήταν έφιπποι πολεμιστές, που συμμετείχαν στον πόλεμο επικεφαλής ομάδας, που η αριθμητική της δύναμη ήταν ανάλογη με την έκταση της πρόνοιας που τους είχε παραχωρηθεί.
• Βασάλοι: Ονομάζονται έτσι οι ευνοούμενοι υποτελείς των ανώτερων αρχόντων (8ος-11ος αιώνας), που έπαιρναν γαίες ως αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους.  
• Γενίτσαροι: Ήταν διαλεχτό σώμα τουρκικού στρατού, που ιδρύθηκε από το σουλτάνο Ορχάν (1326-1362). Αποτελέστηκε από εθελοντές μισθοφόρους ή στρατιώτες στρατολογούμενους με τη βία από τους υποτελείς χριστιανικούς πληθυσμούς (παιδομάζωμα).Οι γενίτσαροι ανήκαν στην προσωπική υπηρεσία του σουλτάνου και αποτέλεσαν πηγή διοικητικών υπαλλήλων και στρατιωτών.
• Τρίτη Ρώμη: Μετά την Άλωση της Κων/πολης, κληρονόμος των πνευματικών παραδόσεων και πολιτικών ιδεών του Βυζαντίου έγινε η Ρωσία (1453).Η Μόσχα θεωρήθηκε ως Τρίτη Ρώμη ιδίως από τότε που ο τσάρος Ιβάν Γ΄, νυμφεύτηκε την ανιψιά του τελευταίου βυζαντινού αυτοκράτορα, και υιοθέτησε το δικέφαλο αετό στα λάβαρα του και εισήγαγε στη Μόσχα το βυζαντινό τελετουργικό. 

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΘΗΤΡΙΑΣ: ΠΛΟΥΜΗ ΕΛΠΙΝΙΚΗΣ
ΤΑΞΗ: Β2
ΣΧΟΛ. ΕΤΟΣ: 2014-15

•